تاریخچه ایجاد تشکیلات دامپزشکی در کشور
 
 روند تحولات در قوانین و تشکیلات دامپزشکی
بررسی ایجاد تشکیلات دامپزشکی در تعداد قابل ملاحظه ای از کشورهای جهان نشان می دهد که برقراری تشکیلات نوین دامپزشکی در اغلب آنها به واسطه بروز همه گیریهای طاعون گاوی بوده است . بعنوان نمونه ، اداره دامپزشکی در فرانسه در سال 1815 به واسطه طاعون گاوی ایجاد شد . همچنین در سوئد نیز پس از بروز طاعون گاوی اداره دامپزشکی در سال 1824 تاسیس گردید . در انگلستان نیز همین بیماری باعث گردید که در سال 1878 اداره دامپزشکی ایجاد گردد. دلیل ایجاد اداره دامپزشکی در ژاپن هم در سال 1896 طاعون گاوی بوده است .ایران نیز از این قاعده غالب مستثنی نبوده و بروز طاعون گاوی موجب ایجاد تشکیلات آموزشی و اجرائی دامپزشکی نوین آن شده است.
 در جریان جنگ جهانی اول در سال 1295ش/ 1916 م ، طاعون گاوی به ایران سرایت کرد و نواحی شمالی و مرکزی کشور را فرا گرفت وخسارتهای فراوانی وارد نمود . در اواخر سال 1302 و اوایل 1303 نیز همه گیری طاعون گاوی در اردبیل و همدان ظاهر شد و سرانجام به تهران رسید و چون به غیر از انستیتو پاستور تشکیلات منسجم پزشکی و دامپزشکی در کشور وجود نداشت، ناچار به این موسسه مراجعه و پس از بررسی بیماری، طاعون گاوی تشخیص داده شد .در اواسط سال 1303 در وزارت فوائد عامه اداره کوچکی به نام فلاحت وجود داشت و معاون وزارتخانه  آقای قلی خان بیات مبارزه با طاعون گاوی را سر لوحه اقدامات خود قرار داد.  در این زمان یادداشت کمیته بهداشت مجمع دولتهای متفقه به ایران واصل که در آن ذکر شده بود برای مبارزه با بیماریهای دامی هر یک از دولتهای عضو باید اداره مخصوص دامپزشکی داشته باشند. از یک طرف گسترش طاعون گاوی واز طرف دیگر این تذکر سبب شد .تا قانون تشکیل اداره دفع آفات حیوانی در دی ماه سال 1303 به تصویب مجلس شورای ملی برسد .
در نتیجه نخستین اداره دامپزشکی نوین ایران به نام« دایره دفع آفات حیوانی» در سال 1303 تحت نظارت انستیتو پاستور تهران تشکیل شد وکفالت آن به مرحوم عبدالله حامدی قرا گرفت که در آن وقت دانشجوی پزشکی بود .این اداره ابتدا در باغ شاه و سپس در حصارک مستقر گردید. قانون دفع آفات حیوانی و سرم سازی اولین قانون مربوط به دامپزشکی ایران ، قانون تشکیل اداره دفع آفات حیوانی است که در جلسه مورخ 25 دیماه 1303 شمسی به تصویب رسید. 
            
ماده واحده :
مجلس شورای ملی به دولت اجازه می دهد که شعبه مخصوصی به نام دفع آفات حیوانی و سرم سازی تحت نظارت پاستور تاسیس نماید. شعبه دفع آفات حیوانی با بیست و دو نفر پرسنل شروع به فعالیت نمود که از این تعداد 14نفرکادر فنی و8 نفر بعنوان خدماتی و راننده بودند . در بهمن ماه سال 1303بودجه ای به مبلغ سی هزار تومان جهت تاسیس موسسه دفع آفات حیوانی به تصویب مجلس رسید و در اوایل 1304 این مبلغ دریافت شد . ولی بعلت عدم کفایت علاوه بر مبلغ قبلی مبلغ بیست هزار تومان دیگر تخصیص داده شد . مسئولیت اداره دفع آفات حیوانی به عهده دکتر عبداله حامدی گذاشته شد و ایشان از مبلغ های زیادی شده پانزده هزار توان صرف خرید ساختمان و بنای موسسه و تمرکز آن در حصارک، سیزده هزار تومان برای خرید لوازم مورد نیاز آزمایشگاه و مقداری نیز برای تشکیلات در گیلان و مازندران مصرف نمود و هفت هزار تومان نیز صرف خرید سرم از هندوستان گردید و همزمان برای تولید واکسن در ایران اقداماتی شروع شد. از آن نظر که بودجه مصوب موسسه دفع آفات حیوانی برای مبارزه با طاعون گاوی و همچنین سیاه زخم کافی نبود بنابر پیشنهاد شماره 4315 وزارت فلاحت ، هیئت وزیران در جلسه 29 مرداد 1304 دریافت بهای واکسن یا سرم را از متقاضیان مجاز شمرد . از اوایل 1305 موسسه پاستور و دفع آفات حیوانی هر دو با هم در وزارت فوائد عامه قرار گرفتند و در دیماه همان سال بنابر تصویب هیئت وزیران ، موسسه پاستور رسماً به وزارت فلاحت منتقل شد . دکتر بهرامی به عنوان کفیل موسسه پاستور و دفع آفات حیوانی انتخاب شد و دکتر حامدی همچنان بعنوان متصدی دفع آفات حیوانی باقی ماند و بودجه موسسه به مبلغ هستاد هزار تومان پیشنهاد گردید . شرح وظایف موسسه دفع آفات حیوانی :
1- جلوگیری از امراض حیوانات که بوسیله علمی در تمام دنیا معمول است .
2- تهیه واکسن و سرم برای تمام امراض که سرم و واکسن آنها کشف شده است.
3- مطالعه امراض نباتی و شناختن حشرات مفید و مضره و به دست آوردن طریقه علمی و عملی برای برانداختن حشرا ت موذی از قبیل ملخ ، سن وغیره .
4- سعی در ازدیاد حیوانات اهلی و نباتات مفید از روی قواعد علمی
5- بسط و توسعه شعبات موسسه در تمام ایالات و ولایات و توسعه عملیات خود در تمام مملکت
6- بعد از دکتر حامدی ، دکترمرتضی گلسرخی کفالت موسسه را تا سال 1307 بعهده گرفت .
 
در اواخر بهار در سال 1309 وزارت اقتصاد ملی جایگزین وزارت فوائد عامه و فلاحت شد . ئاین سال سرلشکر شیبانی به وزارت فلاحت و قواعد عامه منصوب گردید و موسسه و شعبات آن را تعطیل نمود ، ( اگر چه علت این تعطیلی بوضوح مشخص نیست لیکن به احتمال قوی پس از فروکش کردن طاعون گاوی ، ایشان نیاز ظاهری برای وجود موسسه احساس نکرده است. وزارت اقتصاد ملی جایگزین وزارت فوائد عامه و فلاحت شد در این زمان نظریه سابق سرلشگر شیبانی برای استخدام یک نفر کارشناس خارجی مبارزه با بیماریهای واگیر دام عملی شد . و دکتر لوئی دلپی ، دامپزشک فرانسوی متخصص میکرب شناسی و بیماریهای واگیردار را استخدام کرد . دلپی در اسفند 1309 مطابق با ماه مارس 1931 وارد تهران شد و مامور ایجاد بهنگام سرم و واکسن سازی و تشکیل اداره دفع آفات حیوانی ( دامپزشکی ) گردید . وی ضمن تجدید بنای حصارک و احداث آزمایشگاه واکسن سازی کلاسی در حصارک تشکیل داد و چند نفر از کارمندان قدیمی و جدیدی را برای انجام امور پزشکی تربیت کرد . بدین ترتیب اداره دفع آفات حیوانی یا اداره دامپزشکی مجدداً در سال 1311 مشغول فعالیت گردید . تا اینکه برای تسریع در انجام امور مبارزه با بیماریهای دامی و ضمانتهای اجرایی برای انجام آن در 25 شهریور 1314 قانون تفتیش صحی حیوانات مشتمل بر 9 ماده به شرح ذیل به تصویب مجلس شورای ملی رسید .
 
بموجب ماده ششم قانونی که در جلسه 23 بهمن ماه 1305 مجلس شورای ملی به تصویب رسیده بود به وزارت فلاحت و تجارت و فوائد عامه اجازه داه شده بود برای جلوگیری از امراض ساریه حیوانات و ضد عفونی کردن پشم و پوست و غیره نظامنامه تهیه  و پس از تصویب هیئت وزراء به موقع اجرا گذاشته شود .
تا سال 1314 بموجب نظامنامه های وضع شده موسسه دفع آفات حیوانی اقدام نموده و چون لازم بود قانونی برای تفتیش صحی حیوانات برقرار شود لذا در جلسه 25 شهریور 1314 قانونی مشتمل بر 9 ماده از مجلس شورای ملی بشرح زیر گذشت :
ماده اول - صاحبان و مباشرین و مستحفظین اغنام و احشام موظفند به محض بروز مرض مسری بین حیوانات خود مراتب را فوراً به مامورین تفتیش صحی حیوانی محل خود و اگر نباشد به حکومت – نظمیه – یا امنیه همان محل اطلاع دهند .
تبصره- صورت امراض مسری و علامات حیوانی آن از طرف اداره کل فلاحت بوسیله اعلان به اطلاع عامه خواهد رسید .
ماده دوم - کلیه مستخدمین دولت به محض اطلاع از وجود یا بروز مسری حیوانی مکلفند فوراً به نزدیکترین مامور تفتیش صحی حیوانی مراتب را اطلاع دهند .
ماده سوم - هر حیوانی که مبتلا یا مظنون به ابتلای یکی از امراض مسری باشند باید بدون تاخیر از سایر حیوانات جداً و در محل علیحده نگاهداری شود . ذبح و باز کردن جسد – حمل و نقل و فروش و استعمال گوشت و پوست و روده و پشم حیوان مبتلای به امراض ممنوع است .
ماده چهارم –در موقع بروز مسری حیوانی رئیس تفتیش صحی حیواناتی که مستعد قبول مرض می باشند . کشتن و دفن کردن حیوانات مریض – ضد عفونی کردن طویله ها – اصطبلها وکلیه اشیائی که ممکن است موجب انتقال مرض شوند .
ماده پنجم : تهیه دوا و مایه های که تلقیح آن اجباری است و مخارج ضد عفونی کردن مجاناً بعهده اداره کل فلاحت است .
ماده ششم : مستخدمین تفتیش صحی حیوانی اقلاً سه ماه یکمرتبه طویله ها اماکن مخصوصه تربیت حیوانات – کارخانه های مخصوص تهیه محصولات حیوانی را معاینه می کنند .
ماده هفتم 1) به گوشت حیواناتی که در مسلخ سالم تشخیص داده شوند مهر مخصوص زده می شود مفتش صحی هر مسلخ موظف است گوشتهای غیر سالم را معدوم یا بصورتی در می آورد که استفاده از آن برای مصرف ارتزاقی مقدور نباشد .
2- اداره تفتیش صحی محصولات حیوانی موظف است موسسات وکارخانجاتی را که به تهیه مصنوعات و محصولات حیوانی اشتغال دارند همیشه تحت تفتیش صحی قرار دهند .
3- موسسات مذکوره در فوق موظفند محصولات خود را طبقه بندی صحیح نموده بطوری که اداره کل فلاحت دستور می دهد برای صادرات باربندی نمایند. روی لفاف هر بسته از محصولات مزبور توسط مامورین صحی حیوانی نمره گذاری و ممهور خواهد شد .
4- اداره کل فلاحت باید برای هر عدل محصولی که بترتیب فوق نمره گذاری و مهر شده باشد تصدیق نامه صحی مطابق نمونه که بموجب نظامنامه معین می شود صادر نماید .
ماده هشتم : متخلفین از مقررات این قانون محکوم به حبس از یک تا هشت روز و یا جزایی نقدی از ده تا پانصد ریال خواهند گردید .
تبصره – متخلفین از ماده یک این قانون در حکم متخلفین از دستورات صحی محسوب و به مجازات خلافی محکوم خواهند شد .
ماده نهم : تاریخ اجرای این قانون را در هر یک از ایالات اداره کل فلاحت تعیین و اعلان خواهد نمود این قانون که مشتمل بر نه ماده است درجلسه بیست و پنجم شهریور ماه یکهزار سیصد وچهارده شمسی به تصویب مجلس شورای ملی رسید .
در سال 1314 دکتر حامدی به ریاست کل تشکیلات بیطاری ایران منصوب گردید . و مدرسه عالی بیطاری ، موسسه حصارک و دامپروری حیدر آباد وکشتارگاه نیز تحت نظر این تشکیلات قرار گرفت . در سال 1316 دکتر حامدی با حفظ سمت به ریاست دانشکده دامپزشکی انتخاب شد . دکتر حامدی مراکز دامپزشکی را در استانهای مختلف کشور گسترش داد . لازم به توضیح است در سال 1311 مدرسه عالی بیطاری جهت تربیت پرسنل متخصص مورد نیاز دامپزشکی تحت نظر تشکیلات وزارت جنگ تاسیس گردید و در سال 1314 به کرج منتقل و از نظارت ارتش خارج شد و همراه با دانشکده کشاورزی تحت نظر اداره کل فلاحت قرارگرفت . به نحوی که در فوق اشاره شد به تشکیلات دامپزشکی ملحق گردید . همچنین فرهنگستان ایران در سال 1316 ، لغت دامپزشکی را به جای بیطاری و دانشکده را به جای مدرسه عالی وضع نمود. نامه دامپزشکی که بعداً نامه و سپس مجله دانشکده دامپزشکی نامیده شد در سال 1316 به مدیریت دکتر حامدی منتشر گردید که تا حال حاضر فعالیت دارد.
در سال 1318 بموجب بخشنامه وزارتی شماره 43497 مورخه 28/12/1318 دامپزشکی شهرستانها ضمیمه ادارات کشاورزی گردید . این بخشنامه اداری کشمکش وسر و صدای زیادی ایجاد و مخالفت دامپزشکی و مخالفت دامپزشکی کل و ادارات دامپزشکی شهرستانها مواجه و باعث گردید . در بخشنامه شماره   1245 مورخه 12/1/1319   توضیح داده شود که منظور از بخشنامه مذکور تمرکز کارها بوده است نه تنزل موقعیت و مقام دامپزشکی . دکتر حامدی در سال 1319 با حفظ سمتهای قبلی به ریاست دفع آفات نباتی نیز منصوب شد . وی در 25 مهر ماه 1320 با حفظ مقام ریاست دانشکده دامپزشکی به مقام مدیر عامل فنی وزارت کشاورزی انتخاب شد . وکشاورزی و دامپزشکی یکجا تحت نظارت عالیه قرار گرفت و ادارات کشاورزی و دامپزشکی توام شده استانها و شهرستانها از نظر فنی تحت نظر وی قرار گرفت . دکتر حامدی در طی سالها کوشید دامپزشکی را بصورت اولیه برگرداند . ضمن سلسله بخشنامه ها ی استقلال کامل دامپزشکی را تامین می نمود . در سال 1319 بعلت شیوع و تلفات بیماری مشمشه و برای مقابله با این بیماری آئین نامه مبارزه با بیماری مشمشه مورد تصویب هیئت وزیران قرا گرفت . دکتر رضا رستگار واگذار گردید . در همین موسسه سرم سازی رازی و دامپروری حیدر آباد (بعلت تشکیل اداره دامپروری ) و در سال 1323 دانشکده دامپزشکی از اداره دامپزشکی جدا گردید . در سال 1316 ، اداره دامپزشکی دارای یازده بخش فعالیتی در مراکز زیر بود . تهران ، مازندران وگیلان ، آذربایجان شرقی ، آذربایجان غربی ، کرمانشاه وکردستان و لرستان ، خوزستان ، فارس ، مکران ، خراسان ، گرگان ، اصفهان جدا شدن دانشکده دامپزشکی از اداره دامپزشکی در ابتدا به منظور اعتلای سطح علمی دانشگاه تهران ولی بعداً بعلت دوگانگی در مدیریت دانشکده که برنامه تحصیلات و امتحانات و امور علمی دانشکده در اختیار دانشگاه تهران بود و از نظر بودجه ، مدیریت وتعیین استادان وکارکنان تحت نظر اداره کل کشاورزی قرار داشت این نابسامانی و آشفتگی در میان استادان و دانشجویان سرانجام در مهر ماه 1323 در کابینه ای آقای ساعد مراغه ای هیئت دولت با توجه به اهمیت حرفه دامپزشکی الحاق دانشکده دامپزشکی به دانشگاه تهران را تصویب کرد .
در سال 1324 آئین نامه بازرسی مواد خوراکی به تصویب هیئت وزیران رسید و مسئولیتهای مهمی بعهده دامپزشکی محول گردید .
تشکیل بنگاه امور دام درسال 1325 بنابر مصوبه هیئت دولت ، بنگاه کل امور دام تشکیل شد که شامل دو اداره کل : دامپروری و دامپزشکی بود .
الف - اداره کل دامپروری شامل قسمتهای : اصلاح نژاد دام ، موسسه حیدر آباد ، اداره اصلاح مراتع .
ب- اداره کل دامپزشکی شامل بخشهای زیر : بهداشت دام ومحصولات دامی با پنج قسمت : مبارزه با بیماریهای دامی ، امور فنی ،قرنطینه ،صدور گواهینامه بهداشتی ،بازرسی مواد خوراکی .
اداره امور کشتارگاه شامل وبهداشت کشتارگاه وساختمان اداره بررسیهای دامپزشکی شامل : مطالعات بیماریها ، آمار ، کتابخانه و انتشارات بنابراین تصویب نامه ، اداره های دامپزشکی در استانها و شهرستانها بجز تهران جزء اداره های کشاورزی گردید ،یعنی اختیارات دامپزشکی سلب شد .
با این مصوبه ارتباط مستقیم واحدهای استانی با مرکز دچار اختلال گردید .وموجب آشفتگی واعتراض شد وبه همین علت در سال 1326 مجدداً اختیارات محدودی به دامپزشکی استانها داده شده بدین ترتیب که در هر اداره کشاورزی دو معاونت ایجاد شد که یکی از آنها مستقلاً ومنحصراً برای دامپزشکی در نظر گرفته شد . معاون دامپزشکی ،رئیس اداره دامپزشکی نیز بود وامور فنی ومالی مربوطه در اختیار وی قرار داشت .در سال 1328 بنابر تصویب نامه هیات وزیران ،دولت ایران به عضویت دفتر بین المللی بیماریهای واگیردار D.I.E)) در آمد .از آن به بعد همه ساله در حوالی اردیبهشت ماه ،روسای بعنوان نماینده وبرخی از استادان به عنوان هیات نمایندگی ایران در پاریس در مقر این مجمع جهانی شرکت می نمایند . نهایتاً در سال 1339 طی دستور وزیر کشاورزی کلیه ادارات دامپزشکی استانها مستقل شده وتحت نظر مستقیم مدیر کل دامپزشکی کشور قرار گرفت. 
لینک کوتاه
سامانه مدیریت خدمات دولت

سامانه مدیریت خدمات دولت

سازمان دامپزشکی کشور

سازمان دامپزشکی کشور

سایت مقام معظم رهبری

سایت مقام معظم رهبری

ریاست جمهوری اسلامی ایران

ریاست جمهوری اسلامی ایران

پایگاه اطلاع رسانی دولت

پایگاه اطلاع رسانی دولت

سازمان جهاد کشاورزی استان

سازمان جهاد کشاورزی استان